Cấu trúc và chức năng của da là gì? Chúng có vai trò thế nào đối với cơ thể của chúng ta? Làm thế nào để da được chăm sóc tốt nhất? Hãy cùng EDLLY tìm hiểu cấu trúc và chức năng của da để hiểu hơn về làn da của chúng ta nhé.
Cấu trúc da được chia thành ba vùng chính: thượng bì, trung bì và mô dưới da
Thượng bì hay Biểu bì (Epidermis)
Nằm trên bề mặt da, lớp biểu bì là nơi chúng ta tiếp xúc trực tiếp với mỹ phẩm và các sản phẩm chăm sóc da. Tuy chỉ dày khoảng 0,2mm nhưng nó có cấu trúc phức tạp gồm 5 lớp chính: lớp sừng, lớp bóng (chỉ có ở lòng bàn tay và lòng bàn chân), lớp hạt, lớp gai và lớp đáy. Không có mạch máu bên trong lớp biểu bì, nhưng nó có chứa các đầu dây thần kinh, khiến da khá nhạy cảm khi chạm vào.
Do đặc điểm của lớp biểu bì nên hầu hết các sản phẩm chăm sóc da trên thị trường đều không thể xuyên qua lớp biểu bì để đi sâu hơn vào lớp trung bì và mô dưới da. Các tế bào biểu bì mới sẽ bắt đầu phát triển ra ngoài từ lớp đáy và sau chu kỳ khoảng 28 ngày, chúng sẽ đến lớp sừng và bong ra một cách tự nhiên. Do đó, thường phải mất từ 14 đến 28 ngày bạn mới bắt đầu thấy được kết quả rõ rệt sau khi sử dụng sản phẩm chăm sóc da mới.
Trung bì (Dermis)
Lớp trung bì là cấu trúc cốt lõi của da và dày khoảng 3 mm. Nó bao gồm hai lớp chính: lớp nhú và lớp lưới. Các lớp này chứa các thành phần quan trọng như sợi đàn hồi (Elastic fibers), sợi đàn hồi (Elastin), Collagen, Matrix và Axit hyaluronic.
Khi tuổi tác ngày càng cao hoặc chịu ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài (như tiếp xúc với tia cực tím, thức khuya), các thành phần này sẽ giảm dần hoặc bị tổn thương dẫn đến các vấn đề về da như chảy xệ, nếp nhăn, mất độ đàn hồi, mất nước. Vì các sản phẩm chăm sóc da nói chung khó tiếp cận được lớp trung bì nên việc chăm sóc da toàn diện, bao gồm thói quen ăn uống tốt và các biện pháp chống nắng hiệu quả là rất quan trọng.
Mô dưới da hay Hạ bì (Subcutaneous Tissue)
Nằm dưới lớp trung bì, chức năng chính của nó là lưu trữ chất béo. Các chất béo này giúp bảo vệ xương, dây thần kinh và cơ bắp khỏi bị tổn thương bởi các tác lực bên ngoài. Ngoài ra, lớp mỡ dưới da còn có vai trò dự trữ nhiệt và giúp duy trì nhiệt độ cơ thể.
Lớp biểu bì (Epidermis) – lớp sừng, lớp sáng, lớp hạt, lớp gai và lớp đáy
Lớp sừng (Stratum Corneum)
Lớp sừng là lớp ngoài cùng của biểu bì và được hình thành bởi các tế bào từ lớp lá đáy (basal lamina) và lớp hạt (stratum granulosum) từ từ xếp chồng lên nhau trên bề mặt da. Trong quá trình xếp chồng, các tế bào sẽ dần dẹt và mất đi phần lõi, cuối cùng sẽ rơi ra một cách tự nhiên hoặc bị ngoại lực loại bỏ.
Sức mạnh và khả năng giữ nước của lớp sừng đến từ 10% đến 20% nước và lớp lipid (Lipid Lamella). Lớp lipid bao gồm cholesterol, axit béo, ceramide,v.v tạo thành. Những lipid này cung cấp một rào cản ngăn chặn hiệu quả các kích thích bên ngoài (như lạnh, nóng, axit, kiềm, mầm bệnh, nước biển, nước thải, v.v.). Nhưng đây là lý do tại sao các sản phẩm chăm sóc da cần phải có thành phần hòa tan trong chất béo hoặc có trọng lượng phân tử đủ nhỏ để có cơ hội đi qua lớp sừng và đến các lớp bên dưới.
Bổ sung 1: Có nên tẩy tế bào chết không?
Lớp sừng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ da, việc rửa mặt bình thường vào buổi sáng và buổi tối không chỉ có thể rửa sạch bụi bẩn mà còn loại bỏ các tế bào sừng chết dư thừa, đây chính là tẩy da chết. Với tình trạng da bình thường, chúng ta phải lo lắng về việc liệu chúng ta có rửa mặt quá thường xuyên (tổn thương do tẩy da chết quá nhiều) hay không? Liệu các sản phẩm rửa mặt chúng ta đang sử dụng có làm sạch quá mạnh dẫn đến phá hỏng lớp lipid (da dễ bị kích ứng) hay không?
Bổ sung 2: Ai cần đặc biệt tẩy da chết?
Nếu bạn có làn da siêu nhờn hoặc tăng sản lớp sừng (keratin) quá mức, bạn có thể cần phải đặc biệt thực hiện việc tẩy da chết. Tuy nhiên, trước tiên nên tìm hiểu nguyên nhân gây ra tình trạng da bất thường với bác sĩ da liễu chuyên nghiệp, sau đó tiến hành phòng ngừa và điều trị có mục tiêu, đồng thời thực hiện tẩy da chết bổ sung theo hướng dẫn của bác sĩ. Nếu không, tẩy da chết quá mức có thể khiến da trở nên nhạy cảm.
Lớp sáng (Lucidum stratum)
Lớp này chỉ có ở những phần có lớp biểu bì dày như lòng bàn tay, lòng bàn chân, các tế bào liên kết chặt chẽ với nhau và trong tế bào có chứa chất eleidin, có tác dụng như một rào cản ngăn chặn độ ẩm, hóa chất, v.v. xâm nhập vào cơ thể.
Lớp hạt (Granulosum stratum)
Lớp này chứa các tế bào keratinocytes, keratin, axit hyaluronic, các hạt hyaline keratohyalin (keratohyalin tinh thể) và hạt dạng phiến (lamellar granula). Chúng cũng là hàng rào quan trọng giúp bảo vệ da, ngăn chặn hơi ẩm thẩm thấu từ bên ngoài, đồng thời giữ ẩm cho da, ngăn ngừa tình trạng mất đi độ ẩm và các thành phần dưỡng ẩm tự nhiên của cơ thể (NMF). Cấu trúc bao gồm các hạt keratin trong suốt và các protein khác cũng có thể đạt được tác dụng bảo vệ chống lại tia cực tím.
Bổ sung: Cấu trúc gồm các hạt keratin trong suốt dễ bị tổn thương bởi muối, kiềm, ánh nắng mặt trời, lúc này tia cực tím xâm nhập vào lớp đáy và kích thích tế bào hắc tố tiết ra melanin (da chuyển sang màu đen). Vì vậy, hầu hết các sản phẩm chống nắng đều sẽ thêm dầu thực vật vào thành phần, một trong những mục đích là giúp chúng không bị hư hại.
Lớp gai (Spinosum stratum)
Đây là lớp dày nhất của biểu bì, có số lượng lớn các liên kết xuyên tâm giữa các tế bào trông giống như gai nên gọi là tế bào gai. Giữa các tế bào có dịch bạch huyết và nối với các mạch bạch huyết ở da, cung cấp dinh dưỡng cho lớp biểu bì. Khi da bị ngứa, nổi mụn và mẩn đỏ do phản ứng với mỹ phẩm thì thường liên quan đến dị ứng lớp gai.
Lớp đáy (Basal cell layer)
Một lớp tế bào trụ chứa các tế bào hắc tố tiết ra melanin làm da sẫm màu khi bị kích thích bởi tia cực tím (UV). Tạo thành màu sắc chính của da. Melanin có thể lọc tia cực tím và ngăn chặn tia cực tím gây hại cho cơ thể con người. Các tế bào mới sẽ sinh sôi nảy nở lên lớp trên và di chuyển dần lên lớp trên để bổ sung các tế bào biểu bì bề mặt và sửa chữa những khuyết điểm của lớp biểu bì, vì vậy còn gọi là lớp hạt, khi lớp này bị tổn thương nghiêm trọng thì việc ghép da được yêu cầu tiến hành.’
Bổ sung 1: Các phương pháp và sản phẩm làm trắng thường nhắm vào lớp này để ức chế sản xuất melanin.
Bổ sung 2: Các sản phẩm chăm sóc da cần có hoạt chất có trọng lượng phân tử nhỏ và công thức đặc biệt mới có thể chạm đến lớp đáy, vì vậy, một số tinh chất hoặc lotion được quảng cáo là có khả năng thấm sâu vào da thì đắt hơn nhưng hiệu quả thực tế vẫn cần dữ liệu để chứng minh.
Bổ sung 3: Hiện nay các Retinoids, Retinol và vitamin A thường được biết đến có thể kích thích sự phát triển của các tế bào ở đáy, đẩy nhanh quá trình bong ra của các tế bào già và chết ở lớp sừng trên, từ đó làm mới làn da.
Trung bì (Dermis) – lớp nhú và lớp lưới
Lớp nhú (Nipple stratum)
Lớp này là phần của lớp trung bì gần lớp biểu bì nhất và chủ yếu bao gồm các mô liên kết lỏng lẻo. Nó rất giàu mao mạch và dây thần kinh ngoại biên, chịu trách nhiệm điều chỉnh nhiệt độ cơ thể và cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho lớp biểu bì.
Lớp lưới (Meshed stratum)
Đây là phần dày hơn, kết cấu dày đặc hơn của lớp trung bì. Nó chủ yếu bao gồm các sợi collagen, sợi lưới (Reticular fiber) và sợi đàn hồi (Elastic fibers) được sắp xếp không đều và đan xen vào nhau thành một mạng lưới. Những mô liên kết này mang lại cho da độ đàn hồi và độ dẻo dai.
Sợi collagen (collagen fiber) và collagen
Sợi collagen được cấu tạo từ collagen và có khả năng giữ nước rất tốt, càng có nhiều nước, làn da của bạn sẽ càng mịn màng và mỏng manh hơn. Khi collagen giảm, các sợi collagen ngắn lại và mất đi độ căng, da xuất hiện nếp nhăn và chảy xệ.
Sợi đàn hồi (Elastic fibers) và Elastin
Sợi đàn hồi được cấu tạo từ Elastin và chịu trách nhiệm chính trong việc duy trì độ đàn hồi của da. Khi chúng ta già đi, Elastin giảm dần và da mất dần độ đàn hồi.
Bổ sung 1: Lớp trung bì chứa lượng lớn axit hyaluronic (hyaluronan, HA), axit hyaluronic có khả năng dưỡng ẩm cực tốt, giúp lớp trung bì có khả năng giữ nước và đàn hồi tốt. Axit hyaluronic cũng sẽ giảm dần theo quá trình lão hóa, đây là yếu tố quan trọng làm giảm hàm lượng nước trong da (da khô và phẳng).
Bổ sung 2: Elastin, axit hyaluronic và collagen đều là các đại phân tử. Mặc dù mỹ phẩm có thể chứa collagen, axit hyaluronic hoặc Elastin nhưng rất khó để các thành phần phân tử lớn này thâm nhập vào lớp biểu bì và đến lớp trung bì chỉ bằng cách bôi chúng.
Bổ sung 3: Hiện nay, một số phương pháp như sử dụng peptide, tinh dầu và các thành phần khác hoặc các quy trình chăm sóc da đặc biệt (như lăn kim siêu nhỏ, trị liệu bằng laser, v.v.) được sử dụng để kích thích quá trình sản xuất collagen của chính da. Một số công thức đặc biệt, chẳng hạn như các sản phẩm có chứa peptide đồng (Copper peptide GHK-Cu), cũng đã được phát triển để tiếp cận lớp trung bì hiệu quả hơn.
Mô dưới da hay Hạ bì (Subcutaneous Tissue)
Lớp dưới da là lớp sâu nhất của cấu trúc da và chủ yếu bao gồm mô liên kết và mô mỡ. Lớp này có nhiều chức năng:
- Cách nhiệt và dự trữ năng lượng: Mô mỡ có rất nhiều ở lớp này và có vai trò là nơi dự trữ năng lượng, cách nhiệt của cơ thể.
- Đệm và bảo vệ: Mô dưới da giúp bảo vệ các cơ quan nội tạng khỏi những cú sốc từ bên ngoài.
- Mạng lưới mạch máu và thần kinh: Chứa một số lượng lớn các mạch máu, bạch huyết, dây thần kinh, nang lông và tuyến mồ hôi, có nhiệm vụ cung cấp chất dinh dưỡng và thải chất thải.
- Khác biệt về giới tính: Phụ nữ thường có lớp mỡ dưới da dày hơn nam giới, nguyên nhân cũng là do sự khác biệt về sinh lý và ảnh hưởng của các hormone như estrogen, testosterone. Ví dụ, ở phụ nữ, estrogen khiến mỡ được tích trữ chủ yếu ở mông và đùi.
- Khác biệt về các bộ phận trên cơ thể: Lớp mỡ ở bụng và mông thường dày hơn ở tay chân, đây là những nơi tích trữ mỡ chính trong cơ thể.
- Lão hóa và mô mỡ: Khi chúng ta già đi, mô mỡ dưới da giảm dần, đó là một trong những nguyên nhân khiến da mất đi độ đàn hồi và xuất hiện nếp nhăn.
Trên đây EDLLY đã trình bày về cấu trúc và chức năng của da. Một số thông tin bổ sung có thể giúp bạn giải đáp một số vấn đề mà bản thân còn thắc mắc về da của mình. Hãy cùng bảo vệ và chăm sóc để có được làn da như mong muốn.
Tài liệu tham khảo:
National Center for Biotechnology Information-Anatomy, Skin (Integument)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441980/
clevelandclinic-Skin
https://my.clevelandclinic.org/health/body/10978-skin
lumenlearning.com-Structure and Function of Skin
https://courses.lumenlearning.com/suny-wmopen-biology2/chapter/structure-and-function-of-skin/
DermNet-The structure of normal skin
https://dermnetnz.org/topics/the-structure-of-normal-skin